İnsanlık tarihi kadar eski iki soru

TÜRKİYE

• I. Dünya Savaşı'nın ardından demokratikleşme yönünde önemli bir adım atarak çok partili hayata geçti. Celâl Bayar liderliğinde Demokrat Parti (DP) kuruldu.

• Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki ilk serbest seçimler yapıldı. "Yeter! Söz milletindir!" sloganıyla kampanya yürüten Demokrat Parti, seçimleri kazandı. Bu dönemde ekonomide liberalleşme politikaları uygulandı.

• Türkiye, NATO'ya (Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü) üye oldu. Bu, ülkenin dış politikasında Batı Bloku'na kesin bir yönelişin işaretiydi.

• 27 Mayıs 1960'ta Türk Silahlı Kuvvetleri, bir darbe yaparak yönetime el koydu. Darbenin ardından Cumhurbaşkanı Celâl Bayar, Başbakan Adnan Menderes ve birçok DP milletvekili tutuklandı. Başbakan Adnan Menderes, Hazine ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan ile Dış İşleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu'nun idam edilmesi, Türk toplumunda derin bir travma yarattı. 1961 Anayasası, daha özgürlükçü bir ortamın kapılarını açsa da, siyasi istikrarsızlık ve darbeler silsilesi, bu dönemin ardından başladı.

• Köyden kente göç hızlanarak şehirlerin nüfusu artmaya başladı. Bu durum, alt yapı ve gecekondulaşma sorununu beraberinde getirdi.

• Adana'nın Ceyhan ve Muş'un Varto ilçesinde meydana gelen depremlerde; 883 kişi hayatını kaybetti.

DÜNYA

• İngiliz Başbakanı Winston Churchill, ABD'de 'Demir Perde' konuşmasını yaparak Avrupa'nın ikiye bölündüğünü ve Soğuk Savaş'ın başladığını resmen ilan etti.

• ABD Başkanı Harry Truman, 'Truman Doktrini'ni açıklayarak komünizmle mücadele için Yunanistan ve Türkiye'ye askeri ve ekonomik yardımda bulunacağını duyurdu.

• Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) kuruldu.

• 1950 - 1953 arasında Soğuk Savaş'ın ilk sıcak çatışması olarak tarihe geçen Kore Savaşı yaşandı.

• Doğu Bloku ülkeleri, NATO'ya karşı Varşova Paktı'nı kurdu.

• Fidel Castro önderliğindeki Küba Devrimi başarıya ulaştı. Küba Füze Krizi, ABD ile SSCB'yi nükleer bir savaşın eşiğine getirdi. Bu kriz, Soğuk Savaş'ın en gergin anlarından biri oldu.

• Berlin Duvarı'nın inşasına başlandı ve Doğu - Batı Almanya arasındaki ayrım belirginleşti.

• Hindistan, İngiliz sömürgesinden bağımsızlığını kazandı ancak Hindu ve Müslüman nüfusun ayrılmasıyla Hindistan ve Pakistan olarak ikiye bölündü.

• İsrail Devleti kuruldu. Bu durum, Arap - İsrail savaşlarının başlamasına neden oldu.

• İlk bilgisayarlardan biri olan ENIAC tanıtıldı.

• Sovyetler Birliği, ilk yapay uydu olan Sputnik 1'i uzaya fırlattı. Bu olay, ABD ile SSCB arasındaki 'Uzay Yarışı'nı başlattı.

• Sovyet kozmonot Yuri Gagarin ile insanoğlu, ilk kez uzaya çıktı.

• ABD Başkanı John F. Kennedy suikast sonucu öldürüldü.

TÜRKİYE

• Süleyman Demirel liderliğindeki Adalet Partisi (AP), tek başına iktidara geldi. Bu dönemde sanayileşme ve altyapı projeleri hızlandı.

• Türkiye'de ilk televizyon yayını 31 Ocak 1968'de başladı.

• 12 Mart 1971'de Türk Silahlı Kuvvetleri, hükümete muhtıra vererek Demirel hükümetini istifaya zorladı. Bu olayın ardından kurulan teknokrat hükümetler dönemi başladı ve siyasi özgürlükler kısıtlandı.

• Özellikle 1974 sonrası dönemde, sağ ve sol gruplar arasındaki ideolojik çatışmalar tırmandı. Sokak çatışmaları, bombalı saldırılar ve suikastlar dönemi başladı. Bu şiddet olayları, ülkeyi siyasi ve sosyal kaosa sürükledi.

• Yunanistan'daki cunta yönetiminin Kıbrıs'ta darbe yapması üzerine Türkiye, 20 Temmuz 1974'te adaya, askeri harekât başlattı. Harekâtla, Kıbrıs'taki Türklerin can güvenliği sağlandı.

• 1973 Petrol Krizi'nin etkisiyle Türkiye ekonomisi ciddi sorunlar yaşadı. Yüksek enflasyon, döviz sıkıntısı ve işsizlik hızla arttı. Hükümetler, bu sorunları çözmekte zorlandı.

• 1970'lerin ikinci yarısında hiçbir siyasi parti tek başına hükümet kuracak çoğunluğa ulaşamadı. Bu durum, Milliyetçi Cephe ve CHP - MSP koalisyonlarının sık sık değişmesine ve siyasi istikrarsızlığın artmasına neden oldu.

• Adapazarı, Muş'un Varto ve Kütahya'nın Gediz ilçelerinde meydana gelen depremlerde; 3.569 kişi hayatını kaybetti.

DÜNYA

• Vietnam Savaşı yaşandı. ABD'nin savaşa doğrudan müdahalesiyle çatışmalar şiddetlendi. Savaşın toplumda yarattığı tepkiler ve protestolar, özellikle ABD'de büyük sosyal ve politik çalkantılara yol açtı. Savaş, 1975'te Kuzey Vietnam'ın zaferiyle ve Vietnam'ın birleşmesiyle sona erdi.

• 6 Gün Savaşları'nda İsrail; Mısır, Suriye ve Ürdün'e karşı galip gelerek Gazze, Batı Şeria, Sina Yarımadası ve Golan Tepeleri'ni işgal etti. Bu durum, Ortadoğu'daki gerilimi daha da tırmandırdı.

• Prag Baharı'nda Çekoslovakya'da sosyalizmde reform yapma çabası, Sovyetler Birliği'nin askeri müdahalesiyle son buldu. Bu olay, Sovyet gücünün Doğu Bloku üzerindeki mutlak kontrolünü bir kez daha gösterdi.

• Mısır ile İsrail arasındaki Yom Kippur Savaşı ile başlayan petrol krizi, küresel boyutta büyük bir ekonomik durgunluğa ve enflasyona yol açtı.

• Ayetullah Humeyni liderliğindeki İslami devrim, ABD destekli Şah Rıza Pehlevi'yi devirerek İran'da bir İslam Cumhuriyeti kurdu.

• Sovyetler Birliği'nin Afganistan'ı işgal etmesi, Soğuk Savaş'ı yeni bir boyuta taşıdı ve uluslararası alanda büyük tepkilere neden oldu. Aya ilk insanlar ulaştı. ABD'li astronot Neil Armstrong, Ay'a ilk ayak basan insan oldu. Bu başarı, Uzay Yarışı'nda ABD'yi öne geçirirken insanlık tarihinde bir dönüm noktası oldu.

• Intel tarafından ilk ticari mikroişlemci olan 4004 üretildi. Bu gelişme, modern bilgisayar çağının kapılarını araladı.

• İlk sivil Concorde uçuşları başlarken ses hızının üzerinde seyahat mümkün hale geldi.

TÜRKİYE

• 12 Eylül 1980'de, Kenan Evren liderliğindeki Türk Silahlı Kuvvetleri, artan siyasi şiddet ve anarşi ortamını gerekçe göstererek yönetime el koydu. Siyasi partiler kapatıldı, liderler tutuklandı ve siyasi faaliyetler yasaklandı. Sıkıyönetim ilan edildi.

• Darbe sonrası ilk serbest seçimler, 1983'te yapıldı. Turgut Özal liderliğindeki Anavatan Partisi (ANAP), seçimleri kazanarak tek başına iktidara geldi. Özal dönemi, Türkiye'de liberalleşme ve serbest piyasa ekonomisi politikalarının hızla uygulanmaya başladığı bir süreç oldu. İhracata dayalı bir büyüme modeli benimsendi. Özelleştirme politikaları uygulandı ve döviz kurları serbest bırakıldı. Bu politikalar, ekonomiyi dış dünyaya açarken tüketim kültürünü yaygınlaştırdı.

• PKK, ilk silahlı eylemini 15 Ağustos 1984'te gerçekleştirdi. Bu olay, Türkiye'nin Güneydoğu bölgesinde uzun yıllar sürecek bir çatışma ve terör sorununu başlattı.

• Irak'ın Kuveyt'i işgaliyle başlayan Birinci Körfez Savaşı'nda Türkiye, ABD liderliğindeki koalisyon güçlerini destekledi. Bu savaşın ardından Irak'ın kuzeyinde oluşan otorite boşluğu, PKK'nın bu bölgede güçlenmesine zemin hazırladı.

• 1990'da ilk özel televizyon kanalı olan Magic Box yayına başladı. Bu gelişme, Türk toplumunun medyaya erişiminin çeşitlenmesine yol açtı.

• Erzincan, Erzurum'un Horasan, Kars'ın Sarıkamış ilçelerinde meydana gelen depremlerde; 1.808 kişi hayatını kaybetti.

DÜNYA

• Polonya'da, Lech Wałęsa liderliğindeki Dayanışma Sendikası kuruldu. Bu, Doğu Bloku'ndaki komünist rejimlere karşı ilk büyük halk hareketi oldu.

• Mihail Gorbaçov, Sovyetler Birliği Komünist Partisi'nin başına geçti. Başlattığı 'Glasnost' (Açıklık) ve 'Perestroyka' (Yeniden Yapılanma) politikaları, Sovyet rejiminin sonunu getiren süreçleri başlattı.

• Berlin Duvarı yıkıldı. Doğu ve Batı Almanya arasındaki seyahat kısıtlamalarının kalkmasıyla başlayan bu olay, Almanya'nın yeniden birleşmesinin ve Doğu Avrupa'daki komünist rejimlerin çöküşünün sembolü haline geldi.

• Almanya yeniden birleşti. Doğu ve Batı Almanya, 45 yıllık ayrılığın ardından birleşerek tek bir devlet haline geldi.

• Sovyetler Birliği resmen dağıldı. Rusya Federasyonu dahil olmak üzere 15 yeni bağımsız devlet ortaya çıktı. Soğuk Savaş dönemi sona erdi ve ABD dünyanın tek süper gücü konumuna yükseldi.

• Saddam Hüseyin liderliğindeki Irak'ın, yeni kurulan İslam Cumhuriyeti'ni devirmek amacıyla İran'a saldırmasıyla 8 yıl süren İran - Irak Savaşı yaşandı. Savaş, petrol krizine yol açarken sonuçları enflasyonun küresel boyutta artmasına neden oldu.

• Irak'ın Kuveyt'i işgal etmesi üzerine ABD liderliğindeki çok uluslu bir koalisyon, 'Çöl Fırtınası Harekatı' ile Irak güçlerini Kuveyt'ten çıkarmasıyla Körfez Savaşı yaşandı.

• Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla birlikte Yugoslavya'da da iç savaşlar patlak verdi. Hırvatistan, Bosna-Hersek ve Kosova'da etnik çatışmalar ve soykırımlar yaşandı.

• Sovyetler Birliği'nde Çernobil nükleer santrali kazası meydana geldi. Bu felaket, küresel bir çevre krizi yarattı ve nükleer enerjiye olan güveni sarstı.

• Hubble Uzay Teleskobu, yörüngeye yerleştirilerek uzay araştırmalarında yeni bir dönemi başlattı.

• World Wide Web (WWW), CERN'de halka açık hale getirildi. Bu gelişme, internetin geniş kitlelere yayılmasının önünü açtı.

• Yaklaşık 100 gün içinde Hutu milisleri, tarihe Ruanda Soykırımı olarak geçen saldırılarda yaklaşık 800 bin Tutsi ve ılımlı Hutu'yu katletti.

TÜRKİYE

• 28 Şubat 1997'de, Milli Güvenlik Kurulu'nun hükümete verdiği bir dizi kararın ardından dönemin Başbakanı Necmettin Erbakan istifa etmek zorunda kaldı. Ordu tarafından sivil siyasete yapılan bu müdahale, siyasi tarihe 'Postmodern Darbe' ve '28 Şubat Süreci' olarak geçerken Refah Partisi'nin kapatılmasına yol açtı.

• Siyasi gerilimlerle birlikte bankacılık sektöründeki sorunlar, Türkiye ekonomisinde büyük bir krize neden oldu. Türk Lirası devalüe edildi ve IMF ile stand-by anlaşması imzalandı.

• 2001 krizinin ardından Kemal Derviş liderliğinde bir ekonomik reform programı başlatıldı. Bankacılık sektörü yeniden düzenlendi ve enflasyonla mücadelede önemli adımlar atıldı.

• Birçok koalisyon hükümetinin ardından, 2002 genel seçimlerinde Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) tek başına iktidara geldi. Bu sonuç, 1987'den sonra ilk kez tek partinin hükümet kurması anlamına gelirken, Türk siyasetinde yeni bir dönemi başlattı.

• Abdullah Gül'ün cumhurbaşkanı seçilmesi tartışmalara yol açtı. Genelkurmay, hükümeti hedef alan bir açıklamada bulunsa da hükümet buna karşı durdu. Bu olay, asker-sivil ilişkilerindeki dengenin değiştiğinin bir göstergesi oldu.

• Askeri darbecilerin yargılanmasına imkân tanıyan bir anayasa değişikliği referandumla kabul edildi.

• İnternet kafeler yaygınlaşıken cep telefonları günlük hayatın ayrılmaz bir parçası haline geldi. Özellikle 2000'lerin sonuna doğru akıllı telefonlar ve sosyal medya Türkiye'de de popülerlik kazandı.

• Türkiye, 2005'te AB ile tam üyelik müzakerelerine resmen başladı. Bu süreç, siyasi ve hukuki reformları beraberinde getirdi.

• Van ve Kocaeli'nin Gölcük ve Düzce ilçelerinde meydana gelen depremlerde 18.969 kişi hayatını kaybetti.

DÜNYA

• Dayton Antlaşması: Eski Yugoslavya'da Bosna Savaşı'nı resmen bitiren antlaşma imzalandı.

• 11 Eylül Saldırıları'nda El Kaide terör örgütü, New York'taki Dünya Ticaret Merkezi'ne ve Pentagon'a düzenlediği saldırılarla yaklaşık 3 bin kişinin ölümüne neden oldu. Bu olay, ABD'nin 'Teröre Karşı Savaş' adı altında küresel bir mücadele başlatmasına yol açtı. ABD ve müttefikleri, 11 Eylül saldırılarına misilleme olarak El Kaide'yi barındıran Taliban rejimini devirmek amacıyla Afganistan'ı işgal etti.

• ABD liderliğindeki koalisyon, Irak'ın kitle imha silahları bulundurduğu iddiasıyla ülkeyi işgal etti ve Saddam Hüseyin rejimini devirdi. Saddam Hüseyin idam edildi.

• ABD'de başlayan konut kredisi krizi, dünya ekonomisini sarsan büyük bir resesyona dönüştü.

• Siyasi katılımı artıracağı ve daha büyük ekonomik eşitlik getireceği yönündeki beklentilerle 'Arap Baharı' adlı altında Tunus'ta başlayan protesto dalgası, kısa sürede Orta Doğu ve Kuzey Afrika'ya yayılarak birçok ülkede rejim karşıtı isyanlara yol açtı. Uluslararası askeri müdahalelerle desteklenen 'Arap Baharı'nda beklentiler gerçekleşmezken Suriye, Irak, Libya ve Yemen'de iç savaş yaşandı.

• Microsoft Windows 95 piyasaya sürüldü. Bu da kişisel bilgisayarların yaygınlaşmasında önemli bir rol oynadı.

• Google, Facebook, YouTube kuruldu. Apple tarafından ilk iPhone tanıtılırken akıllı telefonların ve mobil teknolojinin yükselişi başladı.

• Wikipedi yayına başladı.

• Bitcoin'in yaratılmasıyla kripto para birimlerinin temeli atıldı.

• Kyoto Protokolü imzalandı. Küresel ısınmayla mücadele için sera gazı salınımını azaltma hedefi konuldu.

• Hint Okyanusu'nda meydana gelen deprem ve sonrasında oluşan tsunami, 14 ülkede 230 binden fazla insanın ölümüne yol açtı. Bu dönemde yaşanan olaylar, küresel çapta bir bilgi çağının kapılarını araladı, terörizmle mücadele anlayışını değiştirdi ve dünyanın siyasi haritasını yeniden şekillendirdi.

TÜRKİYE

• Türkiye'nin yönetim sistemi, yapılan anayasa değişikliği referandumuyla Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'ne geçti. İlk kez yeni yönetim sistemiyle yapılan seçimlerde Recep Tayyip Erdoğan, Türkiye'nin ilk yürütme yetkili cumhurbaşkanı olarak seçildi.

• Türkiye, Suriye’deki iç savaşta sınır güvenliğini sağlamak amacıyla 2016'dan itibaren 'Fırat Kalkanı', 'Zeytin Dalı' ve 'Barış Pınarı' gibi başarılı askeri operasyonlar düzenledi.

• İstanbul Havalimanı, Osman Gazi Köprüsü ve Marmaray gibi devasa altyapı projeleri tamamlandı. Bu projeler, ulaşım ve ticaret alanında büyük kolaylıklar sağladı.

• İstanbul'daki Gezi Parkı'nda başlayan protestolar, kısa sürede hükümet karşıtı geniş çaplı bir harekete dönüştü. Günlerce süren eylemler, hükümetin ödün vermemesiyle sonuçlandı.

• 15 Temmuz 2016'da Fetullahçı Terör Örgütü'ne (FETÖ) bağlı bir grup asker, başarısız bir darbe girişiminde bulundu. Olayın ardından geniş çaplı tutuklamalar ve tasfiyeler yaşandı. Darbe girişimi, halkın desteğiyle engellendi.

• PKK ve IŞİD gibi terör örgütlerinin düzenlediği bombalı saldırılar, 2015 - 2016 arasında ülkeyi derinden etkiledi.

• Pandemi, bütün dünyada olduğu gibi Türkiye'de de uzun süreli kapanmalara, 264 bin kişinin hayatını kaybetmesine yol açtı.

• Sosyal medyanın yaygınlaşmasıyla 'Sosyal medya yaşamı' yaygınlaştı. Birçok 'Sosyal medya fenomeni'nin takipçilerinin yanlış yönlendirmelerinin olumsuz sonuçları sıkça görülmeye başlandı.

• İzmir, Elazığ'ın Sivrice ve Balıkesir'in Sındırgı ilçelerinde ve 11 ili etkileyen 'Asrın Felaketi' olarak nitelendirilen Kahramanmaraş depremlerinde; 53.654 kişi hayatını kaybetti. Kahramanmaraş Depremleri, toplumda büyük bir yaranın açılmasına ve ekonomiye yaklaşık 100 milyar dolarlık yük binmesine neden oldu.

DÜNYA

• Rusya'nın Kırım'ı İlhakı: Rusya, Ukrayna'ya ait olan Kırım Yarımadası'nı ilhak etti. Bu olay, Soğuk Savaş sonrası Avrupa'daki en ciddi toprak anlaşmazlığı oldu ve Batı ülkelerinin Rusya'ya yaptırım uygulamasına yol açtı.

• Terör örgütü IŞİD, Irak ve Suriye'nin geniş bölgelerini ele geçirerek bir 'Hilafet' ilan etti. Uluslararası bir koalisyonun müdahalesiyle örgütün elindeki topraklar geri alındı.

• Birleşik Krallık, Brexit Referandumu ile Avrupa Birliği'nden ayrılma kararı aldı. Bu karar, Avrupa ve küresel siyaset için önemli sonuçlar doğurdu.

• Rusya'nın Ukrayna'yı İşgali, Rusya, Ukrayna'ya karşı geniş çaplı bir askeri operasyon başlattı. Bu işgal, II. Dünya Savaşı'ndan bu yana Avrupa'da görülen en büyük askeri çatışma oldu ve küresel enerji, gıda ve ekonomi dengelerini kökten etkiledi.

• İsrail - Hamas Savaşı, Gazze Şeridi'nde büyük bir insani krize yol açarken on binlerce Filistinli ya öldürüldü ya da açlıktan hayatını kaybetti. Bu durum günümüzde de tüm şiddetiyle devam ediyor.

• Orta Doğu'daki çatışmalardan, özellikle de Suriye İç Savaşı'ndan kaçan milyonlarca sığınmacı, Avrupa'ya doğru büyük bir göç dalgası başlattı.

• Paris İklim Antlaşması ile dünyadaki hemen hemen tüm ülkeler, küresel sıcaklık artışını 2 santigrat derecenin altında tutmak amacıyla tarihi bir iklim antlaşması imzaladı.

• Çin'in Wuhan kentinde ortaya çıkan koronavirüs, hızla dünyaya yayılarak COVID-19 Pandemisi adı verilen küresel bir salgına dönüşürken dünya genelinde milyonlarca insan hayatını kaybetti. Ülkeler, kapanmaya giderken küresel ekonomide büyük bir durgunluk yaşandı.

• Küresel ısınmanın artırdığı sel ve orman yangınları, küresel boyutta bir hayli arttı.

• Yapay zekâ ve makine öğrenimi, görüntü tanıma, doğal dil işleme gibi alanlarda büyük ilerlemeler kaydetti.

• Hollywood'da başlayan #MeToo Hareketi; cinsel taciz ve istismara karşı dünya genelinde geniş yankı buldu.

• Elon Musk'ın kurucusu olduğu SpaceX, Falcon Heavy gibi roketleri başarılı bir şekilde fırlatarak uzay taşımacılığında özel şirketlerin rolünü artırdı.

• Facebook, Google ve Apple gibi teknoloji devlerinin küresel iletişim, ticaret ve siyaset üzerindeki etkisi tartışılmaya başlandı. Bu dönemde yaşanan olaylar, dünyayı hem fiziksel hem de dijital olarak yeniden şekillendirirken, küresel işbirliğinin ve yerel sorunların ne kadar iç içe geçtiğini gösterdi.

• Sosyal medyanın özellikle gençler üzerindeki olumsuz etkilerinin sonuçları sık sık görülmeye başlarken, bazı ülkelerde bu konuda yasaklamalar başladı.